Car Dušan

Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić, poznat i kao Dušan Silni (oko 1308 — 20.12. 1355) je bio srpski srednjovekovni kralj (1331—1345) i prvi srpski car (1346—1355). Bio je sin kralja Stefana Dečanskog i otac cara Uroša Nejakog, poslednjeg vladara iz dinastije Nemanjića.

Dušan je sa vlasti zbacio svog oca Stefana Dečanskog, uz pomoć vlastele nezadovoljne politikom Stefana Dečanskog prema Bugarskoj i Vizantiji, nakon bitke kod Velbužda protiv Bugara. Dušan je značajno proširio granice srpske države prema jugu, iskoristivši unutrašnje nemire u Vizantiji. Ratovao je i sa ugarskom kraljem Karlom Robertom i bosanskim banom Stjepanom II Kotromanićem. Po osvajanju velikih vizantijskih teritorija Stefan Dušan se 1345. proglasio za cara Srba, Grka (tj. Romeja) i Bugara, a srpsku crkvu je sa ranga arhiepiskopije uzdigao na rang patrijaršije što će biti priznato tek nekoliko desetljeća potom.

Poznat je i po donošenju Dušanovog zakonika, najznačajnijeg srpskog srednjovekovnog pravnog akta. Završio je manastir Dečane, zadužbinu svoga oca, a njegova najznačajnija zadužbina bio je manastir Svetih Arhanđela kod Prizrena, gde se nalazio i njegov grob. Bez obzira na to, Stefan Dušan je jedini vladar iz dinastije Nemanjića koji nije bio proglašen za sveca posle smrti.

Njegova kruna se drži u Cetinjskom manastiru u Crnoj Gori.
Kralj Milutin je zbog sukoba oko vlasti sa sinom Stefanom, ovoga uhvatio i proterao ga u Skoplje gde je naredio da se oslepi (u srednjem veku je postojalo verovanje da slep čovek ne može da vodi državu pa se oslepljivanje često koristilo da se onemogući nekome da dođe na vlast). Posle delimičnog oslepljenja, Stefan je sa ženom i dvoje dece Dušicom i Dušanom proteran na vizantijski dvor kod Milutinovog tasta cara Andronika II u Carigrad. Na zahtev Crkve Milutin dopušta Stefanu da se vrati u Srbiju ali zadržava Dušana kod sebe, najverovatnije kao taoca što je bila česta praksa u srednjem veku. Posle Milutinove smrti, Stefan je uz pomoć crkve i arhiepiskopa Danila postao novi kralj pod imenom Stefan Uroš III a istovremeno je krunisan njegov sin Stefan Dušan kao "mlađi kralj".Još kao „mladi kralj“ uspešno se suprostavio četama bosanskog bana Stefana II Kotromanića u Zahumlju (1329.). Komandovao je jednim delom vojske u glavnom napadu u bici kod Velbužda (1330), u kojoj se Srbija izborila za vodeću ulogu na Balkanu. Odnosi između starog i mladog kralja su se pogoršali januara 1331. godine.

U vreme bitke kod Velbužda Dušan se veoma se istakao, pa je kralj Stefan osećajući da mu je sin miljenik kod vlastele, te da bi mu možda moglo pasti na pamet da pokuša da preuzme kraljevski presto još dok je on živ, dodelio na vladanje Zetu koja brzo postaje pravo leglo nezadovoljstva i buntovnika. Vlastela okupljena oko Dušana neprestano ga je nagovarala da se pobuni protiv oca i da uzme vlast.

"Ovi ga danonoćno podsticahu da oduzme kraljevstvo iz ruku oca, koji je zbog starosti bio nesposoban za upravljanje, i da se tako obezbedi od svog brata Siniše, koga je njegov otac imao s drugom ženom" (Mavro Orbin)

Na neki način Orbin pokušava da baci krivicu na Stefana Dečanskog zbog toga što je imao sa Marijom Paleolog sina Sinišu kojeg je po nagovoru kraljice Marije počeo da priprema za prestolonaslednika, dok je prema Dušanu odjednom ohladneo. Veoma sličnu verziju iznosi i Nićifor Grigora. „Pošto se pak sam kralj, kome je bilo pedeset godina, oženi nanovo ćerkom carevom (iz Carigrada), kojoj je bilo tek dvanaest godina, a međutim ne oženi sina, i pošto s tom ćerkom carevom poče i decu rađati, sin kraljev, mladić duše vatrene, podražen i podbunjivan od vršnjaka svojih, poče smišljati odmetanje od oca i bunu protiv njega“. Ipak to treba uzeti sa rezervom, osnovni pokretač Stefanovog pada nije bio Dušan, već isključivo nezadovoljna vlastela zbog Stefanovog ponašanja nakon Velbužda kada on nije iskoristio plodove ove velike pobede ne dopuštajući svojoj vlasteli zadobijanje novih teritorija i pljačku.

Već u jesen 1330. godine došlo je do otvorenog sukoba sina "mladog kralja" Dušana i oca kralja Stefana Dečanskog koji je sakupio vojsku i ušao u Zetu, došavši sve do Skadra. Sam Stefan je na skoro identičnom mestu ratovao sa svojim ocem, kraljem Milutinom, iz istih razloga kao i on sada sa svojim sinom samo u zamenjenim ulogama. Kao što se i onda sin nije suprotstavio ocu i povukao preko Bojane, tako se i sada Dušan povlači a Stefan razori Dušanov dvorac na obali reke Drimca i opljačka ceo taj kraj. Stefan se verovatno setio svoje pobune kada se isto tako povlačio pred Milutinom, koji ga ne na prevaru uhvatio, okovao, oslepio i proterao u Carigrad pa je pokušao nešto slično i počeo pozivati Dušana na razgovor. Dušan ipak saznaje da mu otac sprema likvidaciju pa se posle mnogo nećkanja na nagovor vlastele ipak odlučuje da pokuša da obori Stefana iznenadnim napadom. Sa manjom grupom odabranih vojnika i verne vlastele napadne Dušan svoga oca Stefana, dok je ovaj sa porodicom boravio u svom dvorcu Nerodimlju.

"Pošto je, dakle, potajno sakupio vojsku u obadve Zete i izvršio izbor najboljih tamošnjih ratnika, vodeći sobom i Karavida Fratnuta i Đurđa Ilijića kao svoje savetnike otpoče usiljen marš put Raške, u kojoj se nalazio njegov otac" (Mavro Orbin)

Radilo se o dobro pripremljenoj akciji u kojoj su bili samo oni koji su bili vojnički najspremniji, pravi iznenadni napad. Kralj Stefan nije mogao verovati da bi Dušan bio u stanju izvršiti tako drsku gerilsku akciju i napasti sa malim brojem vojnika u centru njegove države Srbije (Raške). 21. avgusta 1331. godine Dušan je napao Stefanov dvor dok je ovaj bio u lovu kod tvrđave Peterco sa nekoliko slugu. Stefan na konju beži sa nešto malo svoje vlastele, zaboravivši čak i na kraljicu i decu, a Dušanova potera ga bez otpora uhvati u tvrđavi Petrič i zatoči zajedno sa celom porodicom u tvrđavi Zvečan.

Nakon toga počnu pripreme za Dušanovo krunisanje bez nekih većih problema, tako da otpora u državi nije bilo. Stefan Dečanski očigledno nije bio omiljen i njegov pad nije prouzrokovao nikakva uznemirenja, ali imajući na umu ulogu Crkve i samog arhiepiskopa Danila II u dovođenju Stefana na kraljevski presto, Dušan zamoli Danila II da dođe i da ga kruniše za kralja. Ovaj je mirno primio ovu smenu na prestolu i veoma svečano, krunisao Dušana za kralja svih srpskih i pomorskih zemalja na dan 8. septembra 1331. godine na dvoru u Svrčinu.

"I tako zapovedi da bude sabor Bogom sabrani otačstva njegova. I kada je ovaj preosvećeni došao sa Bogom darovanom mu pastvom, episkopima i igumanima, i sa celim klirom crkvenim, i kada je bio sabran ceo sabor srpske zemlje u njegovu carskom dvoru Svrčinu, i kada je bio slavni praznik Rođenje presvete Bogorodice, i na navečerje učiniše hvalbena slavoslovlja, kako je na pohvalu slavnom prazniku, i opet noćno stajanje takođe, i ujutro, dan nedelje, učiniše na ovom blagočastivom sve po zakonskom ustavu u crkvi svetoga Preteče, i preosvećeni arhiepiskop kir Danilo učini molitvu, i uzevši carski venac u svoje ruke, i položi na svečasnu glavu njegovu, govoreći: Položio si na glavu njegovu venac od dragog kamenja, i umoli od tebe života i dao si mu dužinu dana na vekove vekova" (Danilov učenik)

Neposredno nakon Dušanovog krunisanja Stefan Dečanski je umro 11. novembra 1331. godine i sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Visoki Dečani. Po Danilovom učeniku umro je prirodnom smrću dok drugi izvori tvrde da je Dušan popustio pred navaljivanjem moćne vlastele i odobrio, ako već i nije naredio, da se Stefan pogubi.

"Privolevši se sin njihovim opakim savetima, posla neke ljude spremne da izvrše takvo zlodelo, te ga oni udaviše usred noći u rečenoj tvrđavi" (Mavro Orbin)

Za smrt Stefana Dečanskog vezana je i legenda o prokletstvu Dušanovih kasnijih potomaka, a kasnije i cele srpske države. Naime Stefan je, kada su došli ljudi da ga ubiju, prokleo sina i njegove potomke. Mada se ovo prokletstvo nije ispunilo na sinu, palo je ipak na njegova unuka Uroša, koji je izgubio carstvo. Ova legenda je trajala mnogo vekova, a svi su se tog prokletstva setili onda kada je knez Lazar sa svojim ratnicima pao na Kosovu, a Srbija pala pod Turke.

1332. godine došlo je do pobune u Zeti pod vođstvom zetskog vojvode Bogoja i arbanasa Dimitrija Sume. Buna je ubrzo ugušena. Sa novim bugarskim carem Ivanom Aleksandrom su uspostavljeni saveznički odnosi, pa se kralj Dušan u proleće 1332. godine oženio Jelenom, sestrom bugarskog cara. Bosanski ban Stefan II Kotromanić je želeo da osvoji celo Zahumlje, jer je samo deo Zahumlja osvojio 1326. god. posle sukoba sa Branivojevićima. U tom sukobu su učestvovali i Dubrovčani, zajedno sa banom Stefanom II, i pošto je zatrta porodica Branivojević, i pošto su Stefan i Dubrovčani podelili međusobno njihove teritorije, Dubrovčani su dobili Pelješac sa Stonom. Dubrovčani za vreme kralja Stefana Dečanskog nisu uspeli da legalizuju upravu nad Pelješcem i Stonom, pa su to pokušali za vreme kralja Dušana. 1333 godine, Stefan Dušan je izdao povelju u Pologu, kojom je Dubrovčanima ustupio primorje od Stona do Dubrovnika, sa ostrvom Posrednjicom kod ušća Neretve, uz obavezu da na račun „stonskog dohotka“ isplaćuju 500 perpera, plus 8000 perpera koje je trebalo platiti odmah, dok su se Dubrovčani obavezali da će dozvoliti versku slobodu pravoslavnom stanovništvu dobijenih teritorija. Dubrovčani su sumu od 500 perpera plaćali i bosanskom banu, koji je iste godine izdao povelju kojom je potvrdio pravo Dubrovnika na Ston, te su na miru mogli koristiti svoje nove posede koje su iste godine počeli da utvrđuju. Uslov je bio i da u Stonu ostane "Srpski pop da poje", jer je to episkopiju osnovao još sveti Sava, ali su Dubrovčani to poštovali samo do 1349. godine kada su doveli katoličkog sveštenika. Već 1332. godine Dušan je osvojio grad Strumicu. Zahvaljujući savetima vizantijskog prebega Sirgijana osvojeni su: Prilep, Ohrid, dok je sam Sirgijan osvojio Kostur. Pred napad na Solun izvršen je atentat na Sirgijana, od strane Sfrancesa Paleologa, koga je angažovao sam car Andronik III, te je Dušan odustao od borbe. Sklopljeni su saveznički odnosi sa carem Andronikom III (1334) jer su severne granice ugrozili Ugri koji su stigli do Žiče. Dušan je uspešno potukao ugarsku vojsku i uspostavio granicu na reci Savi. U ovo vreme pada jedna od intimnijih slika iz Dušanovog života. Budući da sa Jelenom nije imao dece, radilo se na tome da se od nje rastavi i oženi Jelisavetom, kćerkom nemačkog cara Fridriha Lepog. Pregovore je 1336. godine bez sumnje vodio Palman Braht, vođa nemačkih najamnika u Srbiji, takozvane Alemanske Garde. Kada je poslanstvo stiglo u Austriju i kada je mlada kneginjica čula za koga treba da se uda, "u jednu varvarsku zemlju na istoku, za jednog kralja tuđe vere i već ženjena" pala je u postelju iz koje nije ni ustala. Posle ovog događaja Jelena se požurila da rodi sina i tako umiri Dušana. I zaista, u zimu 1336 ili proleće 1337 Jelena je na sumnjiv način dobila sina Uroša, i tako učvrstila svoj položaj na dvoru.

Posle smrti vizantijskog cara Andronika III, na vlast dolazi njegov maloletni sin Jovan V, mesto koga je upravljalo regentstvo (patrijarh, carica-majka i veliki duks Aleksije Apokavk). Sa politikom regentstva se nije složio veliki domestik Jovan Kantakuzin, koji je očekivao da regentstvo pripadne njemu, kao najbližem saradniku Andronika III. U Vizantiji je izbio građanski rat. Kantakuzin je u sukobu sa svojim protivnicima pretrpeo poraz i povukao se u Srbiju. Dušan i Kantakuzin su, pod uticajem kraljice Jelene, sklopili savez i doneli odluku da svako od njih dvojice zadrži gradove koje osvoji. Kantakuzin je zajedno sa vojskom u kojoj su se nalazili vojvoda Vratko, potomak Nemanjinog sina Vukana, i Jovan Oliver pretrpeo neuspeh prilikom osvajanja grada Sera. Dušan je osvojio celu Albaniju, izuzev Drača, koji su držali Anžujci, i gradove u severnoj Grčkoj. Odnosi između Dušana i Kantakuzina su se pogoršali kada su agrarni feudalci iz Tesalije priznali Kantakuzina za svog cara (1343.). Kantakuzin je nove saveznike našao u Turcima Seldžucima, koji su gospodarili zapadnim delovima Male Azije. Neslavna zasluga za dovođenje Turaka u Evropu pripada Jovanu Kantakuzinu. Turci su prešavši Helespont (Dardanele) stupili na evropsko tle 1343. godine. Posle raskida veza sa Kantakuzinom, Dušan je uspostavio prijateljske odnose sa regentstvom i Jovanom V. Prvi sukob između Turaka i Srba desio se maja 1344. godine u bici kod Stefanijane. Turci su lukavstvom izvojevali pobedu tako što su njihovi lako naoružani pešaci pobegli uz brdo, dok su teško naoružani srpski konjanici morali da sjašu i da konje ostave pod brdomTurci su onda lako sišli s druge strane brda, uzjahali srpske konje i porazili teško pokretne, zadihane srpske vitezove, sada svedene na pešake. Pobedili su 1345. godine despota (vojvodu iz narodnih pesama) Momčila koji se osamostalio u Rodopima.

Srpska vojska je osvojila grad Ser 25.9. 1345. godine. Osvojena je i Halkidika, uključujući Svetu goru Atonsku. Uvidevši da je Vizantijsko carstvo oslabilo, Dušan odlučuje da na ruševinama Vizantije podigne imperiju jednog mladog naroda punog snage. Nakon svih osvajanja Stefan Dušan je odlučio da se proglasi za cara. Sklopio je dogovor sa Svetom gorom, koja je vizantijskog cara oduvek smatrala za svog jedinog i legitimnog vladara. Svetogorski Protat je odlučio da se Dušanovo ime spominje u svim molitvama posle imena vizantijskog cara Jovana V. Za uzvrat, Dušan se obavezao da će poštovati autonomiju Svete gore. Kralj Stefan Dušan se proglasio za cara oko Božića (25.12. 1345.) u gradu Seru. Prema ustaljenim običajima carigradski patrijarh je krunisao careve na Istoku, a papa careve na Zapadu. Pošto se nije mogao nadati da će ga iko od ove dvojice krunisati, srpska arhiepiskopija je uzdignuta na rang patrijaršije. Arhiepiskop Joanikije je postao prvi srpski patrijarh.

Stefan Dušan je krunisan za cara Srba i Grka na Uskrs (16.4. 1346.) u tvrđavi Kale[1] u Skoplju. Krunisanje su obavili srpski patrijarh Joanikije i trnovski patrijarh Simeon. Obrazloženje za ovaj postupak car Dušan je našao u učenju hrišćanske crkve. Sve što je nekada Gospod darovao prvom hrišćanskom caru, Konstantinu Velikom, prešlo je u Dušanove ruke. Misli se na zemlje i velike gradove „grčkog carstva“. Dušanova titula sada je glasila: Voljom Božjom, Blagoverni i Hristoljubivi car Srbljem i Grkom i zemlje pomorske i svemu disu (zapadu).
Kantakuzin je uspeo da 1347. godine postane vizantijski car. On kao i svi učeni Grci Dušana naziva „srpskim kraljem“, jer je smatrao da je u hrišćanskoj vaseljeni jedini car – vizantijski car. Međutim, na Istoku je već odranije postojao bugarski car, mada se njegova titula na zapadu tretirala kao kraljevska. Protiv novostvorene Srpske patrijaršije bila je Carigradska patrijaršija, čiji su mnogobrojni posedi priključeni Srpskoj crkvi. Carigradski patrijarh Kalist je, podstaknut od cara Jovana VI Kantakuzina, bacio anatemu na cara Dušana, patrijarha Joanikija i sve srpsko sveštenstvo i isljučio ih iz zajednice pravoslavnih hrišćana (1350.). Sama anatema bila je više političke nego verske prirode što se vidi iz činjenice da je bačena par godina posle dušanovog krunisanja za cara. Ova anatema je skinuta za vreme kneza Lazara 1375. godine. Dušan je za svog savladara odredio sina Uroša i dodelio mu titulu kralja. Dušan je, kao car, dodeljivao titule i zvanja. Despoti su postali: Dušanov polubrat Simeon (Siniša), brat carice Jelene Jovan Asen, potom Jovan Oliver i Ivaniš Berislavić. Sevastokratori su postali: muž Dušanove sestre Evdokije Dejan, otac Vuka Brankovića Branko Mladenović. Kesari su postali: Grgur Golubić, Dušanov vojskovođa Preljub i Voihna.

Nakon što je Atos potpao pod vlast cara Dušana 1345, on je optužio grčkog protu Nifona, poglavara svih manastira na Svetoj gori za mesalijanstvo (odnosno bogomilstvo), ali je Nifona odbranio sv. Grigorije Palama. Smatra se da je ova optužba politički motivisana, jer je Dušan hteo da postavi srpskog umesto grčkog poglavara.

Car Dušan je Hilandaru potčinio crkvu Svetog Nikole u Dobrušti kod Prizrena, crkvu Svetih Arhanđela u Štipu, crkvu Svetog Nikole u Vranju sa naseljima i dobrima. Krajem 1347. godine car Dušan i carica Jelena posetili su Hilandar. Prisustvo žena na Svetoj gori je zabranjeno, ali su one zajedno sa decom boravile tamo za vreme opsade Katalanaca. Car Dušan je Hilandaru podario novac, obnovio manastirsku bolnicu. Carici Jeleni je dozvoljeno da postane drugi ktitor kelije Svetog Save u Kareji. Zahvaljujući darovima cara Dušana, Hilandar je postao najveće manastirsko vlastelinstvo u Srpskom carstvu.

Kuga je odnela mnoge živote u Evropi 1348. godine. Ona je i olakšala osvajanje Epira i Tesalije od strane srpske vojske. Srpsko carstvo se prostiralo od Dunava na severu do Korinta na jugu i od Jadranskog mora na zapadu do Egejskog mora na istoku. Dušanov namesnik u Tesaliji, sa sedištem u gradu Trikali, postao je vojvoda Preljub, a u Epiru, sa sedištem u Arti, Dušanov polubrat Simeon-Siniša, dok je u južnim delovima Albanije, sa sedištem u Valoni, namesnik bio Jovan Asen, caričin brat. Situacija s stanovništvom na području osvajanja teritorija današnje Albanije se spominje u tekstu Dušanovog zakonika pošto njegov jedan će biti posvećen dobrim djelom katoličkom stanovništvu na ovom području s ciljem konverzije stanovništva na pravoslavnu vjeru tako da on glasi:"Po pitanju latinske hereze njeni vjernici koji neće preći na pravoslavnu vjeru će biti kažnjeni smrću. Pravoslavni car mora uništiti svu herezu na svom području. Heretičke crkve će biti posvećene i otvorene za pravoslavnu vjeru" [3]. Ti djelovi provokativni djelovi dušanovog zakonika će dovesti do zaoštravanja odnosa s katoličkim vladarima (papa, Ugarska, Bosna) i do novog rata.

Vizantija nakon gubitka ovih područja se svela na Carigrad, Trakiju, a od ostalih delova carstva jedino se držao Solun koji nije bilo moguće osvojiti samo sa suva, već je bila potrebna flota i Moreja na Peloponezu. Dušan je godinama pokušavao da sa Mlečanima sklopi savez protiv Vizantije, obećavajući im celo Carigradsko predgrađe Galatu, koju su držali neprijatelji i stari suparnici Mlečana - Đenovljani, ali je ovima mnogo više odgovarala slaba Vizantija od koje su dobijali mnoge povlastice i koje su mogli da drže u šaci, nego snažna Srbija. Dušan je nameravao i njih da osvoji. No, Carigrad nije mogao osvojiti bez pomoći na moru. Venecija mu je odbila savezništvo, jer je bila u ratu sa Đenovom.
Bosanski ban Stefan II Kotromanić je zauzeo Krajinu između Cetine i Neretve i veći deo Zahumlja. Dušan je prodro u Humsku Zemlju i nastavio prema Cetini i Krki 1350. godine. Dušan je došao do Krke kako bi pomogao sestri Jeleni, koja je bila udata za Mladena III Bribirskog, gospodara Omiša, Klisa i Skradina na Krki. Posle Mladenove smrti zainteresovanost za njegove posede ispoljili su Ugarska i Venecija. Posle vesti o pobunama na jugu zemlje, Dušan je zaustavio napredovanje ka zapadu. Bosanski ban je ponovo osvojio Zahumlje. Kantakuzin je osvojio Veriju i Voden, ali ne i Srbicu, koje je branio kesar Preljub. Dušan je povratio teritorije, a Kantakuzin se povukao u Solun. Stefan Dušan je obećao pomoć legitimnom caru Jovanu V, kako bi se rešili Kantakuzina, te se Vizantija ponovo našla u građanskom ratu.Ratnici sukobljenih strana, Jovana V, srpskog te bugarskog cara sa jedne i Kantakuzina i Orhana sa druge strane, su se sukobili kod Didimotike ujesen 1352. godine. Bugarska vojska se pre bitke povukla, dok je srpska pretrpela stravične gubitke. Posle jakog zemljotresa 1354. godine, Turci su zauzeli tvrđavu Galipolje i tu izgradili bazu za dalje prodore u Evropu.Dušan se specijalnim poslanstvom koje je predvodio Nikola Buća, kotoranin i carev protovestijar (blagajnik) obratio rimskom papi da ga imenuje za kapetana u borbi protiv Turaka i izrazio spremnost da rimskog papu prizna za vrhovnog poglavara hrišćanske crkve. U povratku je Nikola Buća sreo poslanike Češkog kralja koji je išao u Rim da bude krunisan za Sveto Rimsko-Nemačkog cara, koji je Dušanu uputio pismo u kome izražava zadovoljstvo što Dušan želi da prizna katoličku crkvu za Unam Sanctam (Jedinu Svetu) i da se još više raduje što će se u bogosluženju moći zadržati slovenski jezik koji vezuje dva naroda. Papa je pristao na te uslove i uputio dva poslanika na čelu sa biskupom Petrom Tomom, sa pismom (u kome je Dušana nazvao "kraljem", što se Dušanu nije mnogo svidelo), da cara i njegovu porodicu prevedu u unijatsku veru, jer car nije želeo da se pokatoliči već samo prizna papu za vrhovnog poglavara crkve ali da ostane pravoslavac. Na kraju kada su papinski legati stigli u Srbiju Dušan im nije dopustio da obave "svoj posao" u navodnom strahu od reakcije Srba i Grka što žive u njegovoj država tako da je cijeli ovaj događaj za papu postala ozbiljna diplomatska uvreda koju je on želio osvetiti tako da je pozvao hrvatsko-ugarskog kralja Luja Velikog kako bi objavio rat. U kratkotrajnom ratu Dušan Silni će biti poražen i zarobljen [4].. Kako će tijekom kratkotrajnog zarobljeništva Dušan prihvatiti papin crkveni autoritet on je ubrzo pušten na slobodu dobivši uz put darove dostojne svog položaja i mirovne garancije tako da nakon povratka u Srbiju on počinje vršiti vojne pripreme za križarski rat protiv Osmanskog Carstva.

Car Stefan Dušan je umro 20.12. 1355. godine, još uvek mlad i u punoj snazi. Uzrok smrti nikada nije utvrđen ali se govorilo o trovanju, moždanom udaru i čak epilepsiji. Sahranjen je u svojoj zadužbini manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena. Posle Dušanove smrti Srpsko carstvo je postepeno počelo da se raspada.

Kada su 1927. godine vršena arheološka iskopavanja na lokalitetu manastira, u jugozapadnom delu crkve je nađen mermerni grob za koji je ustanovljeno da je carev. U grobu su pronađene ispreturane kosti koje su kasnije prenesene u crkvu Svetog Marka u Beogradu gde i danas počivaju.

Sa svojom ženom, Jelenom, car Dušan je imao jedno dete:

* Stefana Uroša V, koji je nasledio srpski presto kao car

Pojedini autori smatraju da su Dušan i Jelena, pored Uroša, imali još jedno dete, ćerku nepoznatog imena, ali se danas uglavnom smatra su imali samo jedno dete

Nastojeći da se u svemu ponaša kao pravi car Stefan Dušan je razvio i široku zakonodavnu delatnost. Dušanov zakonik vrhunac je ovih nastojanja. Zakonik se, po uobičajnoj numeraciji, sasatoji od 201 člana. Donet je na saboru vlastele i crkvenih velikodostojnika, održanom na Vaznesenje 21. 5. 1349. godine u Skoplju (135 članova), i dopunjen je na saboru održanom 31. 8. 1354. godine u Serezu (66 članova). Zakon je usvojen sa ciljem da se srpska država uredi propisima koji bi važili za celo carstvo i podjednako za sve podanike. U zakoniku se car Dušan deklariše kao pravoslavni car, zaštitnik i čuvar vere, branilac od jeretika i kome je pripadalo pravo da upravlja i crkvenim poslovima.[6]

Dušanov zakonik[7] (u starim prepisima se naziva Zakon blagovjernago cara Stefana) je, uz Zakonopravilo[8][9][10] svetog Save, najvažniji zakon (ustav) srednjovekovne Srbije. Dušanov zakonik je urađen na temeljima Zakonopravila. U nekim članovima car Dušan direktno upućuje na Zakonopravilo (članovi 6, 8, 11, 101, 109 i 196). Jedna trećina Zakonika je urađena po ugledu na odgovarajuće propise vizantijskog prava[11]. Velika je sličnost članova 171 i 172 Zakonika (koji propisuju nezavisnost sudstva) sa delovima iz vizantijskog zbornika Vasilike (knjiga VII, 1, 16-17), koje su bile vizantijska prerada Justinijanovog zbornika[12][13].

Prvih 38 članova posvećeno je crkvi. Od 39-62 člana se utvrđuju prava i obaveze vlastele. Sudije su bile dužne da sude po zakonu, a ne u strahu od cara. Dušanov zakonik je sadržao 201 član (prema izdanju Stojana Novakovića iz 1898. godine)[14], ali se, u zavisnosti od sačuvanog prepisa, sastoji od 135 do 201 člana. Zakonik sačinjava jedinstvenu pravnu celinu zajedno sa dva vizantijska pravna akta: Zakon cara Justinijana (Justinijanov zbornik) i skraćena Sintagma Matije Vlastara.

[You must be registered and logged in to see this link.]