Tihi okean

Tihi okean (poznat i kao Pacifik od francuskog pacifique, što znači miran) je najveći svetski okean. Pokriva trećinu površine zemlje i ima površinu od 179,7 miliona km². Proteže se od Beringovog mora na Arktiku do Antarktika na jugu i od Indonezije do Kolumbije. Najveća dubina je na 10.911 m ispod površine mora, što ujedno predstavlja i naveću dubinu mora na svetu.

Na Tihom okeanu postoji oko 25.000 ostrva (više nego u svim ostalim okeanima zajedno), od kojih se većina nalazi južno od ekvatora.


Duž nepravilnih zapadnih granica Tihog okeana leže mnoga rubna mora, od kojih su najveća Koralno, Južnokinesko, Japansko, Tasmansko i Žuto more. Malajskim prolazom je spojen sa Indijskim na zapadu, kao i Magelanovim prolazom na istoku s Atlantikom. Prema severu, Beringov prolaz spaja ga sa Arktičkim okeanom.

Kako se Tihi okean širi na ± 180° geografska dužine, gde zapad postaje istok, azijska strana okeana pravilno se smatra istočnim Tihim okeanom, a suprotna je strana zapadni Tihi okean. Datumska granica većim delom prati ±180° geografske dužine koja razgraničava istočni i zapadni deo. Ali, na nekim mestima se odvaja od te geografske odrednice. Tako na severu skreće prema istoku da bi zaobišla najistočniji deo Azje, zatim skreće prema zapadu obilazeći Aleutska ostrva da bi zatim puno južnije jako skrenula prema zapadu kako bi obuhvatila ostrvsku državu Kiribati i još neka manja ostrva.

Tokom Magelanovog putovanja do Filipina, po izlasku iz prolaza kroz Ognjenu zemlju (prolaz je kasnije po njemu dobio ime) poznatom po snažnim olujama, učinilo mu se da je Tihi okean vrlo miran kean, po čemu je dobio i ime. Ipak, nije uvek miran. Kopno raspršeno po Tihom okeanu podložno je vulkanskim erupcijama i potresima. Takođe, brojni tajfuni počinju upravo na tom području. Ali, najopasniji su cunamiji (koji su posledica podvodnih potresa) sa ogromnim talasima koji uništavaju ostrva i gradove na svom putu.

Temperature mora u Tihom okeanu kreću se od smrzavajućih na Zemljinim polovima do vrlo toplih (oko 29°C) na ekvatoru. Salinitet takođe varira po geografska dužini. Voda bliže ekvatoru manje je slana od one u umerenom pojasu zbog mnogo obilnih padavina na ekvatoru tokom cele godine. Takođe, salinitet vode na polovima vrlo je nizak zbog malog ili nikakvog isparavanja vode. Ali, po proseku temperatura, Tihi okean topliji je od Atlantskog okeana.

Morske struje na severnoj polulopti uglavnom se kreću u smeru kazaljke na satu, a na južnoj polulopti obrnuto. Severnoekvatorska struja terana vetrovima kreće se širinom 15°N u smeru zapada da bi kod Filipina skrenula na sever i postala topla japanska ili Kurošio struja.

Na oko 45°N Kurošio struja skreće prema istoku gde se račva. Deo struje skreće prema severu postajući Aleutska struja. Drugi deo vodenih masa skreće prema jugu i ponovo dolazi u područje severnoekvatorske struje. U blizini Severne Amerike, Aleutska struja takođe se račva. Severni deo ulazi u Beringovo more kružeći njime u smeru kazaljke na satu. Južni krak usporava i nastavlja prema jugu kao kalifornijska struja.

Južnoekvatorska struja prati ekvator u smeru zapada. Istočno od Nove Gvineje skreće prema jugu da bi se na oko 50°S, priključila antarktičkoj struji. U blizini čileanske obale, južnoekvatorska se struja deli; jedan ogranak teče oko rta Horn, a drugi skreće prema severu i formira peruansku ili Humboldtovu struju.

Andesitska linija najvažnija je linija koja služi za odvajanje regija u Tihom okeanu. Odvaja dublji deo okeana sa eruptivnim stenama od plićeg dela sa delovima kopna. Ova linija prati zapadni rub kalifornijskih ostrva i prolazi Aleutima, onda sve do poluostrva Kamčatke u Rusiji, posle ide Japanom, a onda u Okeaniju na Solomonska ostrva i Novi Zeland. Zatim se nastavlja severoistočno zapadnom granicom Kordiljera duž Južne Amerike, te svoj put završava preko Meksika opet u Kaliforniji.

U sklopu zatvorene putanje Andesitske linije, nalaze se brojne vulkanske planine, ostrva i stene koje karakterizuju središnji Tihi okean. Ovde se lava nežno uzdiže i gradi ogromne podvodne vulkanske planine. Ali, izvan Andesitske linije, vulkani su eksplozivni i stvaraju takozvani Pacifički vatreni prsten.

Najveća kopnena masa na čitavom Tihom okeanu je Nova Gvineja, ujedno i drugo najvećo ostrvo na svetu. Skoro su sva ostrva i atoli između koordinata 30°N i 30°S, tj. od jugoistočne Azije do Uskršnjeg ostrva. Polinezijski trougao, koji spaja Havaje, Novi Zeland i Uskršnja ostrva, okružuje sve ostale ostrvske celine (Kukova ostrva, Samoa, Tokelau, Tonga, Tuamotu, Tuvalu i Valis i Futuna).

Severno od ekvatora i zapadno od datumske granice nalazi se neverovatno mnogo malih mikronezijskih ostrva, uključujući Karolinske, Marijanske i Maršalska ostrva.

U jugozapadnom uglu Tihog okeana leže oostrva iz melanezijske grupe, kojima dominira Nova Gvineja. Ostala ostrva iz ove grupe uključuju Fidži, Novu Kaledoniju, Solomonska ostrva i Vanuatu.

Ostrva Tihog okeana se dele na tri osnovne vrste:

* kontinentalna ostrva, koji uključuju otoke Nove Gvineje, Novog Zelanda i Filipina, pa imaju sličnu strukturu kao obližnje kopno;
* visoka ostrva, koji imaju vulkansko poreklo i najčešće aktivne vulkane;
* koralne grebene i koralne platforme, od kojih je sigurno najpoznatiji australijski veliki koralni greben. Postoje i koralna ostrva, od kojih su najpoznatiji Makatea i Tuamotu iz grupe ostrva Francuske Polinezije.

Važne ljudske migracije su se dogodile na Tihom okeanu u praistoriji, od kojih je najistaknutija bila polinezijska migracija od azijskog ruba okeana do Tahitija i Novog Zelanda.

Evropljani su došli u kontakt sa Okeanijom u 16. veku. Prvi istraživač koji je zapisao svoja putovanja do Okeanije bio je Vasko Nunjez de Balboa (1513.), a potom i Ferdinand Magelan tokom svojih putovanja od 1519. do 1522. 1564., konkvistadori su prešli Tihi okean krenuvši iz Meksika. Ostatak 16. veka prošao je pod najsnažnijim španskim uticajem. Brodovi su kretali iz Španije do Filipina, Nove Gvineje i Solomonskih ostrva.

U 17. veku, Holanđani su, ploveći oko Afrike, vodili glavnu reč u trgovini. Abel Tasman otišao je dalje otkrivši Tasmaniju i Novu Gvineju godine 1642. U 18. veku, Rusi su počeli iskorištavati Aljasku i Aleutska ostrva, Francuzi Polineziju, a Englezi, posebno Džejms Kuk, otkrili su Australiju i Havaje.

Imperijalizam u 19. veku za posledicu je imao okupaciju brojnih okeanijskih teritorija od Velike Britanije i Francuske, a potom i SAD-a. Jedan od najvećih doprinosa u istoriji okeanografije imao je Čarls Darvin 1830ih na brodu Bigl.

Iako je SAD prisvojio Filipine, Japan je imao većinu zapadnopacifičkih ostrva tokom Drugog svetskog rata. Ipak, do kraja rata, Japanu su, kao jednoj od poraženih zemalja, oduzeti svi posedi.

Sedamnaest nezavisnih zemalja nalazi se u Tihom okeanu: Australija, Fidži, Japan, Kiribati, Maršalova ostrva, Mikronezija, Nauru, Novi Zeland, Palau, Papua Nova Gvineja, Filipini, Samoa, Solomonska ostrva, Tajvan, Tonga, Tuvalu i Vanuatu. Jedanaest od ovih sedamnaest zemalja steklo je potpunu nezavisnost 1960. Severnomarijanska ostrva zapravo su pod vlašću SAD, dok su Kukova ostrva i Niue u sličnim odnosima sa Novim Zelandom. U sklopu Tihog okeana, osim SAD, svoje teritorije i danas imaju Čile, Ekvador, Francuska, Japan i UK.

Iskorištavanje tihookeanskih mineralnih dobara je sprečeno zbog vrlo velikih dubina. U plitkim delovima se iskorištavaju prirodni gas i nafta, dok se biseri skupljaju duž obala Australije, Nikaragve, Paname i Filipina, iako se aktivisti Grinpisa žestoko protive ovom iskorištavanju. U Tihom okeanu živi neslućen broj riba. U delovima bliže obali najviše se lovi riba poput tune, lososa, srdela, sabljarki, kao i školjke.

1986. članice južnopacifičkog ugovora odredile su da je ogroman deo Tihog okeana nedostupan za nuklearna testiranja i odlaganje nuklearnog otpada na tom području.

[You must be registered and logged in to see this link.]