Egipat

Pod pojmom starog ili drevnog Egipta podrazumeva se egipatska država i civilizacija od praistorije do rimskih osvajanja. Stari Egipat je po nekim naučnicima najveća ljudska civilizacija, imajući u vidu vreme u kome je postojala, njena dostignuća i trajanje od 3.000 godina. Egipatska civilizacija je razvila specifično državno uređenje, religiju, arhitekturu, pismo i umetnost. Po društvenom uređenju, to je bila robovlasnička država, kao i sve ostale države starog bliskog istoka. U vreme najvećeg proširenja obuhvatala je prostor od Nubije do južne Sirije, ali je središte same civilizacije bilo uvek u dolini Nila. Ova reka je bila od ključnog značaja za razvoj Starog Egipta, što je ostavilo traga i u religiji i umetnosti. Među najznačajnijim civilizacijskim dostignućima koja se (koliko je poznato) prvi put sreću u Egiptu su: Pronalazak stakla, hartije, lana, mastila, kalendara, časovnika, geometrije i azbuke; popis stanovništva, pošta, osnovno i srednje obrazovanje, monoteizam, široko rasprostranjena monogamija i etička filozofija. Egipatska civilizacija je dala veliki doprinos u unapređenju državne uprave, pisma, književnosti, nauke, medicine, arhitekture, vajarstva i drugih umetnosti.
Civilizacija starog Egipta se razvila u dolini reke Nila, koja se nalazi u severoistočnoj Africi. Geomorfološki gledano, Egipat pripada mediteranskom basenu i prirodno je povezan sa bliskim istokom. Ovo je uzrokovalo njegov razvoj u okviru starih civilizacija bliskog istoka, dok je bio izolovan od podsaharske Afrike.

Geografski se područje na kome se razvijala staroegipatska civilizacija može podeliti na dolinu Nila, koja je aluvijalna ravnica, i okolne pustinjske predele. Dolina Nila se deli na sledeće oblasti, od ušća ka izvorima:

* delta Nila
* donji Egipat
* srednji Egipat
* gornji Egipat
* donja Nubija
* gornja Nubija

Okolne pustinje u kojima je staroegipatske civilizacija ostavila tragove, su:

* Libijska pustinja
* Arabijska pustinja
* Nubijska pustinja
* Sinajsko poluostrvo

Dolina Nila je bogata aluvijalnim nanosima, pa je izuzetno pogodna za zemljoradnju, ali je istovremeno siromašna rudnim bogatstvima. Zato su stari Egipćani iz okolnih predela eksploatisali sirovine poput raznih vrsta kamena za gradnju, zlato, srebro, tirkiz i bronzu.
Egipat se nalazi u suptropskoj oblasti sa jako malo padavina (Libijska pustinja je jedno od najsuvljih mesta na svetu). U praistorijskom periodu, klima je varirala između umereno vlažne do izuzetno suve, kakva je i danas. Postojale su i naseljene oaze u okolnim pustinjama. Zemljoradnja, od koje je živelo stanovništvo starog Egipta, primarno je zavisila od godišnjih poplava Nila. Ove poplave su počinjale u julu i trajale obično oko 100 dana. Davale su potrebnu količinu vlage za uzgajanje biljnih kultura i to u vrlo pogodnom trenutku i omogućavale stvaranje velikih viškova u proizvodnji. Ovoga su bili svesni i sami Egipćani od najranijih vremena, a starogrčki istoričar Herodot nazvao je Egipat „darom Nila“.
Tragovi ljudskog prisustva prisutni su u egiptu još od doba starijeg paleolita. Prva upotreba pisma, koja označava početak istorijskog perioda datirana je u doba pre ujedinjenja Egipta, u doba kulture Nakada 'II'. Prvo poznato sređivanje pisma i pisani izvori potiču iz doba tzv. Nulte dinastije, u vreme ujedinjenja egipatske države. Istorija starog Egipta se proteže od 31. veka p. n. e. do 30. godine p. n. e. kada je definitivno prestala da bude samostalni državni entitet. Autohtona egipatska kultura održala se mnogo duže i nestala je tek posle arapskih osvajanja u 7. veku n.e.
Hronologija starog Egipta dugo je bila predmet sporenja među naučnicima, ponajviše zato što su stari egipćani računali godine u odnosu na stupanje na presto vladara. Iako su pronađeni detaljni spiskovi faraona, usled raznih nedoumica ovaj problem je definitivno razrešen tek upotrebom savremenih metoda poput metode ugljenika C-14 kao i komparativnom arheologijom.

Pisani izvori su prvenstveno natpisi na grobnicama koje su pronađene širom Egipta, kao i papirusi sa raznim natpisima. Dok natpisi na grobnicama daju prvenstveno sliku o događajima od državnog značaja i iz života vladara, papirusi često otkrivaju prilike iz svakodnevnog života, kao i privredne odnose u starom Egiptu.

Od materijalnih istorijskih izvora, najvažniji i najbrojniji su grobnice i grobni prilozi faraona, sveštenika i činovnika različitog ranga. Tu spadaju i hramovi, palate, ali i naselja i vojna utvrđenja. Ovo je posledica velikog značaja koji je u starom Egiptu imala religija, a posebno kult mrtvih.

Starogrčki istoričar Herodot u svom delu Istorija dao je veoma značajni prikaz Egipta, njegove istorije i prilika koje su vladale u njegovom dobu.
Gotovo istovremeno s pojavom paleolitskog čoveka u Evropi, nalazimo tragove ljudi i u porečju Nila na egipatskoj visoravni. Savladavanjem tehnike obrade kamena u mikrolite (malene precizne kamene alatke) označen je prelaz iz paleolita u Mezolit ili srednje kameno doba. Najstariji nalazi neolitskog čoveka Egipta pronađeni su u Fajumu i datiraju iz 4400. p. n. e. do 4200 p. n. e. To su nalazi kamenog ručnog klina i keramičke posude u fragmentima. Tek u Neolitu nastaje Egipat koji poznajemo jer se ljudi stalno naseljavaju u dolini Nila i postaju pastiri i zemljoradnici. Početkom 6. milenijuma i godišnja mena Nila se ustaljuje. Prva eneolitska (metalnodobna) kultura starog Egipta je Badarska kultura koju datiramo pod kraj petog milenijuma p. n. e. Mlađa od te kulture naziva se Amratijanska kultura prema nalazištu u el Amrehu. Posle nje sledi Gerzeanska kultura imena po nalazištu u blizini mesta Gerzeha koji se nalazi u oazi. Poslednja faza te kulture, koja je ujedno i poslednja preddinastička kultura, prelazi u istorijsko razdoblje.

U doba kulture Nakada [III] dolazi do stvaranja jedinstvene egipatske države ujedinjenjem najpre više političkih centara u gornjem Egiptu, a zatim i gornjeg i donjeg Egipta. Iz ovog perioda potiče i najstariji nalaz egipatskog pisma. Grad Memfis na severu postaje upravno središte, a Abidos uz druge gradove na jugu ostaje kulturno središte države. Zatim u doba prve dinastije dolazi do stvaranja centralizovane državne uprave, a jača i egipatski uticaj na okolne kulture Nubije i Palestine. U to vreme pojavio se kalendar kao sistem merenja vremena, kočije sa konjima kao prevozno sredstvo, a bog Sunca - Ra bio je vrhovni bog u egipatskoj religiji.
Početak starog carstva nije određen nekom političkom prekretnicom, već se nastavlja na tradiciju ranodinastičkog Egipta. Ovaj termin nastao je u hronologiji 19. veka i za početak je uzet početak 3. dinastije. Karakterišu ga velika centralizacija države, značajno unapređenje u državnoj upravi, administrtaciji i poreskom sistemu i veliki graditeljski poduhvati od kojih su najveći piramide, grobnice vladara 4. dinastije. Završava se raspadom Egipta na kraju 8. dinastije oko 2160. godine. p. n. e.
Srednje carstvo je trajalo od 2050. do 1700. godine p. n. e. Egipat je ostao podeljen još oko 200 godina. Na čelo pokreta za ujedinjenje stali su Hijerakopolis i Teba. Posle duge borbe monarh Tebe je ujedinio Egipat i uspostavio jedinstvenu državu. Faraoni 12. dinastije su išli u pljačkaške pohode u Libiju i proširili granice Egipta do drugog katarakta. Za vreme 13. dinastije ponovo je počelo rasulo egipatske države. Robovi su dizali ustanke i ubijali bogataše. Ustanci su slabili moć države. što je omogućilo Hiksima da osvoje Egipat.

* Staro carstvo (dinastije 1 - 6, 33. - 22. vek p. n. e.)
* Prvi prelazni period (dinastije 7 - 11)
* Srednje carstvo (dinastije 11 - 14, 20. - 17. vek p. n. e.)
* Drugi prelazni period (dinastije 14 - 17)
* Novo carstvo (dinastije 18 - 20, 16. - 11. vek p. n. e.)
* Treći prelazni period (dinastije 21 - 25, 11. - 7. vek p. n. e.)
* Kasni period Starog Egipta (dinastije 26 - 31, 7. vek p. n. e. - 332. p. n. e.)
* Grčko - rimski Egipat (332. p. n. e. - 639. ne.)

Nakon mnogo propalih dinastija i preminulih velikih vladara, upravljanje i vlast nad Egiptom prešli su u ruke sveštenika i carstvo je počelo da propada, postajući toliko slabo da ga je Aleksandar Veliki preuzeo bez ikakvog otpora Egipćana. Iako nije proveo mnogo vremena u Egiptu, Aleksandrija - novoustanovljeni glavni grad Egipta pod vlašću Aleksandra Velikog - bio je i ostao velelepan i izuzetno razvijen. Posle smrti Aleksandra Velikog, carstvo su imeđu sebe podelili njegovi generali. Pod vladavinom Ptolomejske dinastije, Egipat je cvetao u 3 i 2 veku sa Aleksandrijom kao svetskim centrom grčka kultura. Postepeno ekonomsko slabljenje, stalni ratovi sa seleukidskim carstvom, pobune egipćana, intervencije rimske republike su uzrokovali slabljenje vladarske kuće i određenu dezorganizaciju u upravi carstva. Ove tendencije je privremeno zaustavila Kleopatra VII. Ona je vladala zajedno sa svojim sinom iz palate u Aleksandriji, u Donjem Egiptu, posle cezarovog ubistva bez uspeha je učestvovala u unutrašnjim borbama u rimskoj državi. Posle njenog samoubistva, Oktavijan Avgust je pripojio Egipat i pretvorio ga u provinciju Rimskog carstva. Posle raspada jedinstvenog rimskog carstva, Egiptom je vladala Vizantijsko carstvo sve dok ga nisu osvojili arapi 640 godine, donoseći islam. Posle više arapskih i čerkeskih dinastija,Osmansko carstvo osvaja egipat 1517. godine. U 19 veku, Egipat je pod Mehmed Alijom izvojevao skoro potpunu nezavisnot u okviru osmanskog carstva sve dok ga Britanija nije osvojila 1882. godine. Britanci proglašavaju Egipat nezavisnim 1922. godine, ali povlače vojsku iz donile Nila tek 1936 godine a Sueci kanal tek 1956. godine.
Reč "faraon" znači "velika kuća". Egipćani su se odnosili prema svojim faraonima kao prema bogovima oličenim u različitim oblicima - predstavnicima na Zemlji. Smatrali su ih „višim bićima“ - svojevrsnim „nadljudima“ i obraćali su im se imenima koja bi u prevodu značila „sin boga Ra“ ili „davalac života kao bog Ra“, verujući da nijedno obično ime ne može izraziti veličanstvo određenog vladara. Oni su takođe verovali da zahvaljujući njihovom služenju vladar uspeva da svako jutro podigne Sunce na nebo i natera Nil da naplavi široka područja plodnim muljem krajem svakog leta. Takođe su verovali da ponude u hrani i vodi koje su svakodnevno činili faraonu obezbeđuju da bogovi hrane duše preminulih Egipćana u zagrobnom životu. Faraon je bio svemoćan, a njegova moć apsolutno neosporna. Osnovna dužnost faraona bila je da gradi i održava hramove bogova. Dodirivanje faraonove krune ili skiptara, čak i slučajno, donosilo je smrtnu kaznu za počinioca. Verovalo se da su faraoni sinovi Horusa, boga sokola, zaštitnika svetlosti i prvog egipatskog faraona.
Najimpresivnije građevine Egipta svakako su piramide koje su građene kao grobnice faraona. Do sada je pronađeno ukupno 46 piramida, a pretpostavlja se da ima i još neotkrivenih pod nepreglednim peskom pustinja. U 27. veku pre nove ere izgrađena je prva piramida i od tada su one postale osnovni način sahranjivanja vladara. Jedan od razloga što su piramide toliko fascinantne je taj što su to bile prve građevine ikada sagrađene samo slaganjem precizno isečenih ogromnih kamenih blokova jednih na druge. U razvoju građevinarstva Egipat je tako bio neprikosnoveno carstvo više od 2.000 godina. Egipćani su verovali da je preminulom i dalje potrebno njegovo telo i razne stvari koje su sahranjivane uz telo kako bi preživeo u zagrobnom životu. Oni su znali da se u suvim pustinjama stvari veoma dobro čuvaju i birali su posebna mesta za sahranjivanje koja su i danas izuzetno dobro očuvana. Uvaženi stanovnici Egipta tog doba bili su dovoljno bogati da izgrade velelepne grobnice i bogato ih opreme zlatom, dragim kamenjem, zapisima na papirusu, slikovnim prikazima i statuama. Jedna od najpoznatijih piramida je Velika piramida faraona Kufua - sagrađena je od 2 miliona i 300 hiljada kamenih blokova, a svaki blok teži oko 2,5 tone.
Egipćani nisu slikali stvarne predstave iz života, već su njihove slike bile vrsta dijagrama za koje se verovalo da imaju magičnu moć. Kako bi sačuvali magičnu moć svoje umetnosti, umetnici su precizno kopirali likovni stil svojih predaka, pa su tako svi umetnici drevnog Egipta slikali na isti način stvarajući veoma slične slikovne prikaze. Ovi prikazi u grobnicama usko su vezani za egipatsko slikovno pismo ili hijeroglife za koje se veruje da su nastali još pre oko 5.000 godina. Egipćani su magične moći pripisivali i hijeroglifima i uglavnom su ih korisili u hramovima i grobnicama. Hijeroglifski simboli, odnosno slikovno pismo, zapravo predstavljaju cele reči povezane posebnim znacima kojima su umetnici obično opisivali život i verovanja preminulog koji je sahranjen u toj grobnici.


[You must be registered and logged in to see this link.]