Ranohrišćanska Umetnost

RANOHRIŠĆANSKA UMETNOST

Javlja se sa pojavom hrišćanstva i traje od II do početka VI veka. Iz nje se razvija vizantijska umetnost i preromanika. Granice izmedju ranohrišćanske i vizantijske umetnosti nisu tačno određene. Ranohrišćanska umetnost je osnova srednjevekovne evropske civilizacije.

Sve do 313 godine kad je car Konstantin legalizovao hriščanstvo, o hrišćanskoj umetnosti znamo veoma malo. Do 200 godine nemamo nikakvih sačuvanih spomenika ranohrišćanske umetnosti.

Prvi očuvani oblici ranohrišćanske umetnosti potiču iz katakombi, sa mermernih ploča za zatvaranje grobova (hrišćani u rimskom carstvu bili su proganjani, te su se skrivali u katakombama – podzemne prostorije za zajednički obred i grobna mesta).

Pogrebni ritual i obezbeđenje predstvljali su vitalni interes za ranog hrišćanina, čija je vera počivala u nadi u večni život. Umetnost je kultnog karaktera, veličaju se duhovne osobine. Potencira se duhovno, a verske istine se prikazuju kroz simbole (kosmos, večnost, smrt). Zanemaruju se likovne i estetske karakteristike.

SLIKARSTVO

Slikarstvo katakombi jasno izražava preokupaciju za drugim svetom. Slikar katakombi koriste tradicionalni rečnik da saopšti novu simboličnu sadržinu, pa je za njega prvobitno značenje oblika manje važno. Ovaj umetnički izraz odlikuje logička povezanost i jasnoća.

Brz razvoj hriščanske arhitekture velikih dimenzija imao je revolucionarno dejstvo i na razvoj ranohrišćanskog slikarstva. Odjednom je trebalo ogromne površine zidova pokriti slikama dostojnim njihovog arhitektonskog okvira. Nažalost, od dekoracije crkava IV veka je jako malo ostalo, tako da se ovaj razvoj slikarstva teško može pratiti. Nasledstvo prošlosti je i apsorbovano i prerađeno. Iz ovog procesa rodio se jedan novi umetnički oblik – ranohrišćanski zidni mozaik. Mozaik je kompozicija sastavljena od sitnih obojenih komada materijala, usađenih u gipsani malter. Ranohrišćanske crkve zahtevaju mozaik isto kao što su grčki hramovi zahtevali skulpturu. Mozaik negira ravninu zidne površine da bi ostvario «iluziju nestvarnosti» nebeskog carstva.

Izbegavano je modelovanje. Figure su u dve dimenzije i udaljuju se od realizma. Figura nosi poruku – ima velike oči, a veoma su često u molitvenom stavu sa podignutim rukama. Pozadina ne igra nikakvu ulogu, kasnije prerasta u zlatno – simbol božijeg. Teme su scene iz Starog i Novog Zaveta. Ljudske figure su sve izduženije, dobijaju formalni izraz i transcedentni karakter. Umetnost podržava crkvu koja je kosmička struktura. Dela:

Slikana tavanica u katakombama Sv. Petra i Sv. Marcellina, Rim, početak IV veka

Mozaik u kupoli, crkva Sv. Đorđa, Solun, kraj IV veka

Razilazak Lota i Avrama, 430 godina, crkva Sta Maria Maggiore, Rim

Minijatura iz Vatikanskog Vergilija iz Biblije, početak V veka

VAJARSTVO

U poređenju sa slikarstvom i arhitekturom imalo je sporednu ulogu. Biblijska zabrana u pogledu idola zabranjuje velike kultne statue, pa se često u skulpturi moralo kloniti figura u pravoj veličini. Tako se vajarstvo od samog početka razvijalo u antimonumentalnom pravcu (od prostorne dubine i masivnih razmera grčko-rimskih statua ka plitkim oblicima malih dimenzija i čipkastoj dekoraciji površina). Najstarija dela hrišćanske skulpture su mermerni sarkofazi. Prikazivani događaji i ličnosti nemaju ulogu da pričaju svoju istoriju, fizičku ili emocionalnu, već da u našem duhu prizovu jedno više simboličko značenje koje ih veže. Kada je monumentalna skulptura izgubila pokroviteljstvo crkve zadržala je neko vreme pokroviteljstvo države. Već od 450 godine spoljašnja sličnost portretne skulpture se povlači pred likom duhovnog ideala, katkad veoma izražajnog, ali sve bezličnijeg. Ne samo individualnost lika, već ni samo ljudsko telo, nije više opipljiva realnost. To je bio kraj grčke tradicije slobodne skulpture za narednih 100 godina. Dela:

Sarkofag Junija Basa, Vatikanske pećine, 359 godina

Arhanđeo Mihailo (krilo diptiha), početak VI veka, slonovača

Eutropijev portret, 450 godona, mermer