Stari Bliski Istok - Umetnost Mesopotamije

STARI BLISKI ISTOK – UMETNOST MESOPOTAMIJE

Mesopotamija je skup različitih kultura i naroda koji su se nastanjivali oko 2500 godine p.n.e., na području između reka Tigra i Eufrata. Ovo je područje stalnih ratova i doseljavanja raznih naroda, koji su se prilagođavali osnovnoj kulturnoj matrici koju su stvorili Sumeri, te je tako omogućen kontinuitet u razvoju umetnosti.

Epohe :

Sumer (3500 – 2340 godine p.n.e.) glavni grad Uruk

Akad (2340 – 2180 godine p.n.e.), stapanje Semita sa Sumerima, vladar Sargon i njegovi naslednici, njegov unuk je Naram-Sin

2180 – 2125 godine p.n.e., vladaju 515e48f plemena sa severoistoka

Novosumersko razdoblje (2125 – 2000 godine p.n.e.), glavni grad Ur, samo je Lagaš bio samostalan grad-država – vladar Gudea

2000 – 1000 godine p.n.e., Hiksi i drugi narodi u Mesopotamiji, samo je Vavilon od 1760 – 1600 godine p.n.e. samostalan, osnivač Hamurabi

Asirija (1000 – 612 godine p.n.e.), od 2000-1500 godine p.n.e. Hititi naseljavaju Anadoliju, a Mitanci Siriju, Asur i SZ Mesopotamiju. 1360 godine p.n.e. Hititi pokoravaju Mitance, te Asirija ponovo stiče samostalnost. 612 godine p.n.e. pad Asirije, dok južni deo države ostaje slobodan – Novi Vavilon

Novi Vavilon (612 – 539 godine p.n.e.), vladar Navukodonosor, Semiramidini vrtovi

Persija (osvaja Vavilon 539 godine p.n.e. – do 331 godine p.n.e. kad je osvaja Aleksandar Veliki), dinastija Ahmenida, vladar Kir Veliki

Persija dinastija Sasanida

SUMER (državno uređenje «teokratski socijalizam»)

Sumeri su tvorci klinastog pisma. Imaju malo ostataka iz oblasti arhitekture, jer je njihov građevinski materijal čerpić i drvo. Neopterećeni životom posle smrti, njiohova umetnost je utilitarna i pragmatična uz veoma malo religijskih motiva.

Sumerska skulptura je geometrijska i ekspresivna, a ne realistična, uz osećanje sumerskog vajara za formu putem kupe i valjka, a ne čisto i kubično kao kod egipćana. Mnogo elastičniji i realističniji je kod skulpture koja je rađena dodavanjem, a ne oduzimanjem (modelovana od raznih vrsta materijala da bi bila izlivena u bronzi ili kombinuje više maaterijala). Figure su snažne zdepaste, zamišljenog izraza, neidealnih proporcija: kratak vrat, široka ramena, veliki nos, bez istaknutog pokreta. Oči su velike. Reljef: nema perspektive i skraćenja, važi zakon frontaliteta (oko i gornji delovi tela frontalno, a lice i noge u profilu), dubina se prikazuje pomoću ravni. Dela:

Ženska glava iz Uruka, 3500 – 3000 godine p.n.e.

Kipovi iz Abuovog hrama, 2700 – 2500 godine p.n.e.

«Stijeg» iz Ura, 2500 godine p.n.e.

AKAD

Umetnost se našla pred novim zadatkom – glorifikacija suverena. Udaljavanje od formalne apstrakcije kod skulptura, kao novo shvatanje kraljevskog dostojanstva.

Reljef postaje slobidniji – piramidalne kompozicije. Veća je realističnost predstavljanja. Slike pričaju priču, a ne prikazuju lepotu. Umetnost je svetovnog karaktera i veliča kralja. Javlja se stilizacija kose i brade. Dela:

Glava akadskog vladara 2300 – 2200 godine p.n.e., bronza

Pobednička stela Naram – Sina, 2300 – 2200 godine p.n.e., najstariji spomenik u slavu osvajača

NOVOSUMERSKO RAZDOBLJE

Arhitektura je religijska. U skulpturi su sugestivnost i sakralnost više izražene. Dela:

Glava Gudea


VAVILON

Kulturno središte Sumera. Hamurabijev zakonik.

Umetnost slična novosumerskoj. Mnoštvo fantastičnih životinja, bikova i lavova, stražari na vratima. Dela:

Hamurabijeva stela, 1760 godine p.n.e, diorit

ASIRIJA

Asirci su bili za Sumere ono što su rimljani bili za Grke. Palate asirskih vladara dostigle su veliku veličinu i sjaj. Zgrade su od opeke, a kapije i niži delovi unutrašnjih zidova važnih prostorija oblagali su velikim kamenim pločama. One su ukrašene niskim reljefima ili pak predstavljaju demone čuvare u kombinaciji reljefa i slobodne plastike sa zadatkom da na pojedinca ostave utidak moći i veličanstva kralja. U palatama su se nalazili reljefi koji su opisivali kraljeve vojničke podvige sa natpisima i drugim podacima. To su najstariji narativni reljefi – slikarsko pripovedanje. Reljef je plitak, ali zahvaljujući utančanoj gradaciji površine, velike je mase i zapremine. Životinje su velike fizičke snage. Reljef je pun dramatske snage. Dela:

Kapija na tvrđavi Sargona II – krilati bik sa ljudskom glavom, 721 – 705 godine p.n.e.

Asurbanipal II u lovu na lavove, reljef, 850 godine p.n.e.

Smrtno ranjena lavica, reljef, 650 godine p.n.e.

NOVI VAVILON

Vavilonska kula, najpoznatije arhitektonsko delo, od klesanog kamena, peščane i gleđosane opeke. Dela:

Ištarine dveri, ulazna kapija u Vavilon, gleđosana opeka sa bordurom i modelovano živom bojom. Životinje su ljupke i vedre, elegantne i graciozne

PERSIJA

Persijanci su bili stalni nomadi, nemaju trajnih spomenika i pisanih izveštaja. Njihovu umetnost poznajemo sa predmeta koje su sahranjivali sa mrtvima. Takvi predmeti od kosti drveta ili metala, predstavljaju vrstu pokretne umetnosti, kako nazivamo nomadsku opremu: oružje, konjska oprema, kopče, fibule, pehari, zdele i slično. Svim predmetima je zajednički repertoar oblika poznat kao «životinjski stil».

Persijska vera – učenje Zoroastra, dualizam svetlosti i mraka. Nemaju religioznu arhitekturu, verski obred vrše pod vedrim nebom na oltarima sa vatrom.

Skulptura je u arhitektonskom okviru, ceremonijalna. Reljefi su sa figurama u svečanom maršu, bez uzora sa slojevima odeće jednim preko drugog. Ramena i ruke se fino probijaju kroz draperiju. Persijska umetnost pod Ahmenidima je sinteza više elemenata, naodvezuje se na mesopotamsku tradiciju, nasleđujući njena temeljna obeležja. Od Asiraca uzimaju celebrativni reljef. Statična je. Preokupirana je dekorativnim efektima iz nomadske prošlosti.

Za vreme Sasanida umetnost je mešavina rimskih elemenata i elemenata umetnosti bliskog istoka. Statična je. Svilene tkanine su ponos sasanidske umetnosti.